Jesteś twórcą i chciałbyś udostępnić swój utwór innym? A może właśnie chciałbyś wykorzystywać cudzą treść w swoim biznesie i zastanawiasz się w jaki sposób to zrobić? Czy zawsze musisz za to zapłacić? Między innymi na te pytania postaram się odpowiedzieć w dzisiejszym artykule.

Bazując na moim doświadczeniu zawodowym, wiem, że wykorzystywanie cudzych utworów budzi wśród przedsiębiorców wiele wątpliwości. Jednym z powodów, przez który tak się dzieje, jest specyfika prawa autorskiego – terminy zawarte w przepisach ustawy o prawie autorskim często mają dość generalny charakter i trudno je odnieść do sytuacji życia codziennego. Należy mieć na uwadze, że utwory chronione przez prawo autorskie są dobrami niematerialnymi, cechującymi się dużą różnorodnością i indywidualnością, wobec czego wymagają w każdym wypadku osobnej analizy.

W poprzednim artykule, omówiłam korzystanie z cudzej treści na zasadach prawa cytatu. Przedstawiłam tam szczegółowo co będzie utworem w rozumieniu prawa autorskiego oraz jak go przytaczać, nie naruszając przy tym praw autorskich, zgodnie z art. 29 ustawy o prawie autorskim. Jeśli jeszcze go nie czytałeś, to serdecznie zapraszam. Tym razem, skupimy się na legalnym wykorzystywaniu w swojej działalności utworów w pełni m.in. przeniesieniu praw autorskich do utworu czy korzystaniu na zasadzie licencji.

Jaki jest przedmiot umów w prawie autorskim?

Dla przypomnienia warto zaznaczyć, że przedmiotem prawa autorskiego jest utwór, którego definicja znajduje się w art. 1 ustawy o prawie autorskim, tj. każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Ochrona utworu wynikająca z prawa autorskiego występuje z mocy prawa i nie wymaga żadnej rejestracji jak w przypadku przepisów o ochronie własności przemysłowej.

Utwór wykracza poza to, co potocznie tak nazywamy, ponieważ obejmuje m.in. oprogramowanie komputerowe lub nawet krótką myśl w postaci aforyzmu. Z drugiej strony, utworem w rozumieniu prawa autorskiego nie jest przykładowo pomysł reklamowy lub procedura.

Pełne wykorzystywanie cudzych utworów wiąże się z koniecznością zawarcia jednej z umów dopuszczalnej przez prawo autorskie. Co do zasady, możemy wyróżnić dwa rodzaje takich umów: w wyniku których prawa autorskie do utworu zostają przeniesione oraz takie, w wyniku których zostaje udzielona licencja.

Jak przenieść prawa autorskie?

Umowa o przeniesienie praw autorskich to bardzo szerokie pojęcie, które może obejmować szereg umów występujących w prawie cywilnym, zarówno nazwanych, jak i nienazwanych. Najpopularniejszą umową o przeniesienie praw autorskich jest oczywiście umowa ich sprzedaży, ale można też dokonać ich nieodpłatnego przekazania na mocy umowy darowizny lub modyfikacji w inny sposób przeniesienia własności co do niektórych pól eksploatacji danego majątkowego prawa autorskiego.

Skutkiem umowy przeniesienie praw autorskich jest całkowite majątkowe przeniesienie tychże praw na osobę trzecią. To oznacza, że od tego momentu osoba trzecia będzie uprawniona do korzystania z utworu i dochodzenia roszczeń z ewentualnych naruszeń autorskich praw majątkowych. Zasadniczo, takie przeniesienie jest trwałe, chociaż oczywiście można sobie wyobrazić skonstruowanie umowy przeniesienia praw autorskich na czas określony.

Zawarcie takiej umowy oznacza przeniesienie praw autorskich majątkowych na nabywcę z chwilą przejęcia utworu, oznacza prawo do wyłącznego korzystania z utworu na określonym w umowie polu eksploatacji.

Czym w takim razie jest umowa licencji?

Aby wykorzystywać cudzą twórczość, niekoniecznie trzeba nabyć utwór na zasadzie pełni autorskich praw majątkowych. Można również korzystać z utworu na zasadzie licencji. Umowa licencji (wyłączna lub niewyłączna) nie doprowadzi do przeniesienia praw autorskich, ale umożliwi korzystanie z nich w ustalonym zakresie, co do umówionych pól eksploatacji utworu. Zasadniczo licencja jest czasowa, zawierana na czas określony do lat 5 lub czas nieokreślony. Najważniejszą różnicą od umowy przeniesienia praw autorskich jest właśnie ten zakres umowy, który możemy ograniczyć oraz czasowość, powodująca, że licencje są często udzielane na konkretny okres.

Istota licencji polega na tym, że jest to umowa, w której jeden podmiot, który jest uprawiony z tytułu majątkowego prawa autorskiego zezwala na korzystanie z utworu na określonych w umowie polach eksploatacji.

Należy wskazać, że ustawodawca wprowadził domniemanie udzielenia licencji. Oznacza to tyle, że w przypadku braku w umowie wyraźnego postanowienia o przeniesieniu majątkowego prawa autorskiego uważa się, że twórca udzielił jedynie licencji.

The form you have selected does not exist.

Co powinienem wybrać? Umowę licencyjną czy przeniesienia praw autorskich?

To, czy korzystniejsze jest pełne przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu, czy korzystanie z niego w określonym zakresie, jest uzależnione od naszych oczekiwań. Może się okazać, że korzystniejsza finansowo jest licencja, lecz wtedy trzeba pamiętać, że utwór kiedyś „wróci” do twórcy.

Jeżeli chcemy być pewni, że utwór będzie wykorzystywany tylko przez nas i chcemy z nim związać się na stałe, przykładowo wykorzystując go w budowaniu swojej marki, umowa przeniesienia praw autorskich może być dla nas korzystniejsza. Należy mieć na uwadze, że niektórzy twórcy udostępniają swoje utwory tylko na zasadach licencji, co wynika z ich modelu biznesowego i wówczas możemy stanąć przed wyborem: skorzystania z niego w takiej formie bądź w ogóle.

Warto zaznaczyć, że zarówno umowa licencyjna, jak i umowa przeniesienia praw autorskich, mogą być w znacznym stopniu modyfikowane i upodabniać się do siebie (choć niecałkowicie), a co za tym idzie, odbiegać od swoich modelowych założeń.

Jak powinna wyglądać taka umowa?

 Na wstępie dobrze jest wiedzieć, że żeby napisać dobrą umowę, a o takich tu mówmy, należy pamiętać, że sama ustawa o prawie autorskim nie będzie tu wystarczająca. W tej ustawie są zamieszczone jedynie kwestie specyficzne dla prawa autorskiego w tym ochrony autora.

Nie mają jednak one charakteru samowystarczającego. Żeby napisać dobrą umowę potrzeba na coś więcej! W praktyce podczas konstrukcji umów tego typu będziemy wykorzystywać elementy umowy sprzedaży, darowizny, zlecenia czy umowy o dzieło. To wynika nawet z charakteru autorskich prawa majątkowych, które są zbywalne i mogą być przedmiotem obrotu prawnego.

Warto zaznaczyć, że w pewnym zakresie umowa o przeniesienie praw autorskich oraz umowa licencyjna korzystają ze swobody zawierania umów wynikającej z art. 353¹ Kodeksu cywilnego. Jednakże, podlegają również pewnym ograniczeniom na gruncie ustawy o prawie autorskim.

W przypadku umów autorskich zasada swobody umów jest w pewnym sensie ograniczona. Jednym z takich ograniczeń jest narzucenie przez ustawodawcę formy umowy. Licencje wyłączne oraz umowy przenoszące prawa autorskie powinny mieć formę pisemną pod rygorem nieważności.

Umowa taka powinna wyraźnie wskazywać pola eksploatacji utworu, nie może regulować jednak jeszcze nieistniejących. W przypadku utworu nieistniejącego, należy wyraźnie określić, kiedy utwór zostaje przekazany nabywcy.

Zgodnie z art. 41 ust. 3 ustawy o prawie autorskim zakazuje się zawierania umów co do przeniesienia części lub całości praw do wszystkich utworów określonego rodzaju lub tego samego twórcy, które mogą powstać w przyszłości. Ma to na celu chronienie twórcy przed związaniem się tak radykalną i wręcz niekończącą się umową. W pewnym zakresie, nie można zrzec się także wynagrodzenia.

Co do zasady, niedopuszczalne są także umowy dotyczące zbycia autorskich praw osobistych . Przykładowo, powszechnie uważa sie, że ghostwriting stanowi naruszenie dóbr osobistych, jednakże zgoda twórcy powoduje, że to naruszenie traci swoją bezprawność. Inną kwestią jest „sprzedaż” pracy licencjackiej, magisterskiej lub dyplomowej. Taka umowa ze względu na przeniesienie prawa do autorstwa oraz społeczną szkodliwość uważana byłaby za nieważną.

Zgodnie z treścią ustawy o prawach prawa osobiste są niezbywalne i nie podlegają zrzeczeniu. Jest to dość problematyczna kwestia w przypadku zawierania umów autorskich. Nie zawsze nabywca będzie chciał, aby np. pod zakupionym przez niego logo widniało imię i nazwisko autora.

Rolą dobrego prawnika jest zatem określenie takiego zapisu w umowie o niewykonywaniu praw autorskich osobistych, który będzie zgodny z zasadami współżycia społecznego.  Jak wskazuje ugruntowana praktyka istotne tutaj jest podjęcie chociaż próby wskazania granic, w których wykonywanie autorskich praw osobistych przez twórcę stanowi zgodne z prawem wykonywanie praw podmiotowych.

Czy każde korzystanie z utworu bez przeniesienie praw autorskich/ licencji jest nielegalne?

Art. 23 ustawy o prawie autorskim przewiduje dozwolony użytek osobisty utworu przez osoby fizyczne. Dotyczy to już rozpowszechnionego przez twórcę utworu. Zakres dozwolonego użytku osobistego nie jest wyraźnie określony w ustawie. Powinien obejmować własną percepcję utworu, wobec czego rozpowszechnianie utworów poza własną potrzebą wykracza poza dozwolony użytek osobisty. Utwór w zakresie dozwolonego użytku osobistego nie może też być wykorzystywany w celach komercyjnych. Oznacza to m.in. tyle, że taki utwór nie możne być dalej odsprzedawany np. korzystanie z udostępnionych w darmowym programie grafik i dalsze ich odsprzedawanie pod swoją marką.

Dozwolony użytek osobisty dotyczy także najbliższych uprawnionego, tj. rodzinę lub bliskich przyjaciół, co ustawa określa jako „stosunek towarzyski”.

Czy wszystkie licencje są płatne?

Są trzy rodzaje grup licencji, które są w pewnym stopniu darmowe. Licencje open source, które dotyczą programów komputerów, w których można wprowadzać zmiany w kodzie źródłowym oraz dalej rozpowszechniać. Utwór powstający wówczas z modyfikacji takiego oprogramowania miałby taki sam charakter jak pierwotny utwór.

Licencje creative commons obejmują licencje podobne do działaniu jak opisane wcześniej open source, ale są rozszerzone na utwory inne niż oprogramowanie komputerowe. Nieodpłatne udostępnienie dzieła nie oznacza jednak zupełnej swoobody w działaniu w związku z tak udostępnionym utworem. Pierwszą zasadą, jest poszanowanie autorstwa takiego utworu. Niektóre licencje creative commons zastrzegają możliwość działania jedynie w celach niekomercyjnych, pod warunkiem udostępnienia tak powstałego dzieła zależnego na tych samych zasadach co utwór pierwotny lub w ogóle wyłączając możliwość powstawania dzieł zależnych.

Licencje w ramach ruchu open access, mają na celu stworzenie wolnego, trwałego, powszechnego dostępu internetowego do treści edukacyjnych. Tutaj także należy pamiętać o prawie do autorstwa tak udostępnionego utworu.

Podsumowując:

• Jeśli chcesz wykorzystać cudzą twórczość w swojej działalności pamiętaj o dobrze napisanej umowie;
• Możemy tutaj mówić o dwóch głównych rodzajach umów – przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji;
• Umowy autorskie łączą w sobie elementy wskazany w ustawie o prawie autorskim oraz kodeks cywilny. Samo posiłkowanie się ustawą o prawie autorskim może nie być wystarczające.

Jeśli nadal masz jakieś wątpliwości w zakresie wyboru odpowiedniego rozwiązania, skonstruowania umowy lub jakiekolwiek inne pytania, nie wahaj się skontaktować ze mną. Więcej informacji w zakładce Kontakt.