Jakiś czas temu Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał interesujące z perspektywy działalności cyfrowej rozstrzygnięcie. Sprawa dotyczyła udostępniania przestrzeni do przechowywania danych w chmurze obliczeniowej, zwielokrotniania ich oraz ewentualnej opłaty dodatkowej, nałożonej na konsumenta. Na przykładzie tego wyroku można zaobserwować, w jaki sposób prawo próbuje dogonić coraz bardziej scyfryzowaną rzeczywistość, a także ujednolicić prawa i obowiązki podmiotów w obrębie technologii analogowej oraz cyfrowej.
Podstawowe pojęcia
Żeby zrozumieć, jakie znaczenie ma wyrok z 24 marca 2022 r., należy odnieść się najpierw do kilku ważnych pojęć. Jednym z nich jest zasada neutralności technologicznej, która polega na tym, że jeżeli coś podlega ochronie w świecie analogowym, to powinno jej tak samo podlegać również w świecie cyfrowym; w podejściu do obu technologii (analogowej i cyfrowej) powinna istnieć równość – nie może być tak, że technologia cyfrowa i analogowa ograniczone są zupełnie odmiennymi regulacjami.
Należy też wiedzieć, czym jest chmura obliczeniowa. Pojęcie zostało wyróżnione przez Narodowy Instytut Standaryzacji i Technologii (NIST) jako „model umożliwiający powszechny, wygodny, udzielany na żądanie dostęp za pośrednictwem sieci do wspólnej puli możliwych do konfiguracji zasobów przetwarzania (np. sieci, serwerów, przestrzeni przechowywania, aplikacji i usług), które można szybko dostarczyć i uwolnić przy minimalnym wysiłku zarządzania lub działań ze strony usługodawcy”.
Koncept chmury, podlegający ciągłym zmianom, wychodzi ponad urządzenia elektroniczne – jak komputery i dyski – wskazując na swoistą przestrzeń służącą przechowywaniu danych.
Co istotne – w przypadku korzystania z chmury obliczeniowej mamy do czynienia z trzema podmiotami będącymi w określonej relacji. Są nimi: dostawca usługi serwera, biorca usługi – użytkownik prywatny oraz właściciel praw autorskich majątkowych w przypadku udostępniania utworów w ramach usługi chmury obliczeniowej.
Wyrok TSUE
O kwestii zwielokrotniania utworów w chmurze i rekompensacie dla uprawnionego mówimy w związku z wyrokiem TSUE o sygnaturze C-433 w sprawie Austro-Mechana, który zapadł w marcu tego roku.
Austro-Mechana jest organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w Austrii, której jednym z zadań jest egzekwowanie ustawowego prawa do wynagrodzenia należnego na podstawie wyjątku dotyczącego wykonywania kopii na użytek prywatny. Organizacja ta wystąpiła do sądu gospodarczego w Wiedniu z powództwem przeciwko Strato AG o zapłatę należnego wynagrodzenia; Strato AG jest podmiotem świadczącym usługi przechowywania danych w chmurze obliczeniowej. Sąd austriacki oddalił żądania uznając, że skoro Strator AG (dostawca usługi chmury) nie przekazuje swoim odbiorcom nośników danych, to wówczas wynagrodzenie nie jest należne – Strato AG świadczy jedynie usługę online. Sprawa trafiła do austriackiego sądu drugiej instancji, który zwrócił się do Trybunału z pytaniem, czy przechowywanie treści w chmurze obliczeniowej objęte jest wyjątkiem dotyczących kopii na użytek prywatny, który jest przewidziany w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29, a jeśli tak, to czy uprawnionemu przysługuje godziwa rekompensata.
Rozważania Trybunały sprowadzały się do odpowiedzi na dwa zasadnicze pytania. Po pierwsze, czy pojęcie „na dowolnych nośnikach” należy interpretować w ten sposób, że obejmuje ono również serwery, które znajdują się w posiadaniu osób trzecich udostępniających osobom fizycznym do użytku prywatnego na tych serwerach przestrzeń do przechowywania danych, którą klienci ci wykorzystują do zwielokrotniania poprzez dokonywanie zapisu danych, a po drugie – czy przepisy dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, że ma ona uregulowanie do prawa krajowego, zgodnie z którym autor ma prawo do odpowiedniego wynagrodzenia.
Trybunał przeanalizował art. 2, 3 i 4 wspomnianej dyrektywy w kontekście niniejszej sprawy i ustalił, że państwa członkowskie UE mogą przewidzieć wyjątki lub ograniczenia w odniesieniu do prawa do zwielokrotniania (wskazanym w dyrektywie). Wziął również pod uwagę austriacką ustawę o prawie autorskim (art. 42b) oraz zapoznał się ze stanowiskami stron. Spółka Strato AG wskazała, że z tytułu samej usługi chmury obliczeniowej nie jest należne wynagrodzenie, podkreśliła też, że uiściła opłatę z tytułu praw autorskich w Niemczech – czyli w państwie członkowskim, w którym znajdują serwery Spółki i opłata ta została uwzględniona w cenie serwerów przez producenta oraz importera. Ponadto Spółka wskazała, że użytkownicy końcowi także uiścili już opłatę za sporządzanie kopii na użytek prywatny od urządzeń końcowych potrzebnych do przesyłania treści chmury.
Jednolita wykładnia pojęcia „zwielokrotnianie na dowolnych nośnikach”
Zgodnie z dyrektywą 2001/29 państwa członkowskie mogą przewidzieć wyjątki lub ograniczenia w odniesieniu do prawa do zwielokrotniania na dowolnych nośnikach przez osobę fizyczną do prywatnego użytku i celów osobistych pod warunkiem, że podmiot praw autorskich otrzyma godziwą rekompensatę. Zdaniem Trybunału sporządzanie kopii zapasowych w przestrzeni przechowywania danych w chmurze stanowi „zwielokrotnianie”, o którym mowa we wspomnianej dyrektywie – Trybunał wskazał na konieczność szerokiej interpretacji z uwzględnieniem motywów powstania dyrektywy i jej celu, tj. ochrony autorów niezależnie od postępu technologicznego.
Czy serwer to „dowolny nośnik”?
Ustalenie, czy serwer mieści się w ramach pojęcia „dowolny nośnik” było kluczowe dla wymogu jednolitego stosowania prawa Unii, z którego wynika, że jeśli przepis prawa nie zawiera odesłania do prawa kraju członkowskiego dla rozumienia konkretnego pojęcia, to terminowi należy nadać autonomiczną i jednolitą wykładnię w obrębie całej Unii. Zdaniem Trybunału przy ustalaniu wykładni należy uwzględnić nie tylko brzmienie przepisu, kontekst, ale również cel jest sformułowania; przypomniano też, że celem powstania dyrektywy 2001/29 jest stworzenie ogólnych i elastycznych ram prawnych, które będą obowiązywały także podczas dynamicznego rozwoju nowych technologii.
Trybunał ustalił, że dyrektywa w żaden sposób nie precyzuje narzędzi, za pomocą których tworzone są kopie prywatne, bo nie jest to istotne z punktu widzenia celu regulacj, podobnie jak nie ma potrzeby ustalania właściwości narzędzi, za pomocą których są tworzone kopie na użytek prywatny. W związku z tym uznano, że pojęcie „dowolny nośnik” obejmuje także serwer, na którym dostawca usługi chmurowej udostępnia użytkownikowi przestrzeń do przechowywania danych.
Godziwa rekompensata
Trybunał pochylił się również nad kwestią godziwej rekompensaty na rzecz podmiotów prawa autorskiego – czy dostawcy usług chmurowych mają obowiązek jej zapłaty? Z wyroku TSUE wynika, że jeśli państwa członkowskie decydują się na wprowadzenie do swoich systemów prawa krajowego wyjatków dotyczących kopii prywatnych, to są one zobowiązane do przewidzenia godziwej rekompensaty na rzecz podmiotów praw autorskich. Wskazanie konkretnego kręgu osób, które powinny uiścić rekompensatę oraz określenie jej wysokości należy już do prawodawców w państwie członkowskim.
Kto za to zapłaci?
Formalnie koszt związany z rekompensatą wypłacaną podmiotowi praw autorskich powinni ponosić użytkownicy usług w chmurze, którzy korzystają z tego rozwiązania technologicznego do celów osobistych. W związku z tym, że wyegzekwowanie tych płatności od indywidualnych użytkowników jest bardzo skomplikowane, płatnościami będą obciążone podmioty dysponujące sprzętem, urządzeniami i nośnikami umożliwiającymi cyfrowe zwielokrotnianie, świadczące usługi użytkownikom prywatnym – a więc firmy oferujące np. przestrzeń na serwerach. Przełoży się to na wyższe koszty podobnych usług dla użytkowników prywatnych – przeciętny Kowalski nie będzie musiał osobiście dbać o rekompensatę z tytułu praw autorskich, ale po prostu zapłaci więcej za usługę, z której korzysta.
Wszystko wskazuje na to, że możemy spodziewać się większej liczby zbliżonych tematycznie spraw, w których wyrokować będzie TSUE – świat przestrzeni cyfrowej cały czas ulega dużym i dynamicznym zmianom, za którymi ustawodawcy zwyczajnie nie nadążają. Dlatego tak istotne jest zrozumienie zasady neutralności technologicznej, która z pewnością będzie często przewijać się w interpretacjach wyroków Trybunału jako reguła nadrzędna, niejako łącząca świat technologii analogowej i postępu cyfrowego.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o wyroku i jego skutkach zapraszam Cię do przeczytania artykułu mojego autorstwa na stronie PARP.
